Datastroom van de eeuwige jeugd

De wens om onsterfelijk te worden is er een van alle eeuwen. Van beloftes in de Bijbel, mythes over de fontein van de eeuwige jeugd, tot moderne sciencefiction zoals de serie Altered Carbon, en de anti-verouderingsindustrie van vandaag de dag. In de afgelopen paar honderd jaar is de gemiddelde levensverwachting flink gestegen, maar de dood blijft ons achtervolgen. Futurologen als Raymond Kurzweil en Bill Marris stellen dat wij een paar technologische ontwikkelingen verwijderd zijn van een moderne vorm van onsterfelijkheid. Niet een illuster fontein, maar 3D geprinte organen, gemodificeerde cellen, en nanobots moeten ons van de dood afwenden. Hoe zeker is deze toekomst? Hoe oud zullen we worden? Maar belangrijker in mijn ogen, wat voor effect zal dat op ons hebben?

Lichamelijk

Wereldwijd is de gemiddelde levensverwachting na de Verlichting sterk verhoogd en is er in de meeste gevallen over een verdubbeling te spreken. Sinds 1850 is de gemiddelde levensverwachting in Nederland gestegen van 40 jaar naar 82 jaar in 2015.¹ Deze stijging is met name in verband getrokken met de verbeterde kennis omtrent voeding, hygiëne en leefomstandigheden. Mensen zijn ook bewuster geworden van ziektekiemen, weerspiegeld in gedragsverandering en aanpassingen in de gezondheidszorg.²

Kurzweil schetst een stappenplan naar een volgende verhoging van de levensverwachting. De eerste stap is die van fitness en supplementen. Door het lichaam in vorm te houden en te voorzien van de juiste bouwstoffen blijft het lichaam langer in een vitale staat. Kurzweil zelf slikt zo’n 200 pillen per dag om zijn voedingstoffen op een optimaal peil te houden. Zelf zegt hij dit niet te doen omdat hij gelooft dat hij erdoor stopt met ouder worden, maar wel dat het zijn leven lang genoeg zal verlengen om bij de volgende twee stappen te komen. Die zullen namelijk voor een dramatische verhoging van onze levensverwachting zorgen.³

De tweede stap is die van de biotechnologie. In presentaties die Kurzweil in de afgelopen paar jaar vertelt hij met trots hoe wij nu al in de beginfasen van de biotechnologie bevinden. Een cruciaal onderdeel van biotechnologie is het manipuleren van DNA. Omdat de prijs voor het decoderen van een stuk DNA sterk daalt wordt het steeds goedkoper om dit soort technologieën te ontwikkelen.⁴ Immunotherapie studies met kankerpatiënten zijn veelbelovend met voorbeelden van deelnemers die stadium 4 kanker hebben en in volle remmissie gaan.⁵ Hierbij wordt het DNA van T-cellen uit het afweersysteem aangepast zodat zij specifieke kankercellen aanvallen. Dankzij biotechnologie zullen genetische ziekten in de nabije toekomst behandelbaar worden. Ook wordt het mogelijk om met een 3D printer weefsel te printen en zo kunstmatige organen te fabriceren.⁶

De derde stap is nanotechnologie. Een onderzoek uit de jaren 70 heeft aangetoond dat vrijwel alle fatale aandoeningen te herleiden zijn naar een verstoring van de stofbalans in ons bloed. Zolang onze organen hun taak succesvol uit kunnen voeren is er geen probleem. Maar op het moment dat bijvoorbeeld je nieren ermee stoppen is het een kwestie van tijd voordat er te veel gifstoffen of te weinig voedingsstoffen aanwezig zijn. Raymond ziet ons heil in machientjes op Nano schaal in ons bloed die de taken van falende organen over kunnen nemen. Na dit punt zal de mens honderden jaren oud kunnen worden.³

Virtueel

Echter, een ongelukje zit in een klein hoekje, en een hogere levensverwachting maakt je nog niet onsterfelijk. Behalve innovaties op medisch terrein zullen andere sectoren, gedreven door Informatie Technologie, ook grote ontwikkelingen doormaken. Het rekenvermogen van computers zal exponentieel blijven stijgen en op den duur zo krachtig worden dat het mogelijk wordt om een menselijk brein te simuleren. Gezien het brein in effect simuleert op natuurwetten is het zeer aannemelijk dat een identiek brein gesimuleerd op een computer ook bewustzijn zal hebben. Met innovaties in Neuroimaging zal het ook mogelijk maken worden om kopieën te maken van een brein en dus iemands bewustzijn. Door hun bewustzijn over te zetten op een server kan dat individu, zolang zij daar de rekenkracht voor krijgen, verder leven.³

De benodigde technologieën bestaan nog niet

Een kritiek op de haalbaarheid van Kurzweil’s visie berust zich op het technisch vlak. Het argument is dat de voorlopende technologieën die nodig zijn nog niet bestaan. Er zouden magische stappen in de ontwikkeling van biotechnologie plaats moeten vinden om het utopische beeld van Kurzweil te verwezenlijken.⁷ Futuroloog en filosoof Kevin Kelly schuift Kurzweil’s visie dan ook niet in de prullenbak, maar stelt dat de tijdlijn die Kurzweil voor ogen heeft veel te optimistisch is.³ De tijdlijn die Kurzweil hanteert plaatst het gebruik van biotechnologie in de komende tien jaar en het gebruik van nanobots voor medische toepassingen in het daarop volgende decennium.⁶

Echter zal dit argument voor Kurzweil niet opgaan. Hij gelooft sterk in zijn modellen die de ontwikkeling van Informatie Technologie op een exponentiële groei plotten. Een onderliggende gedachte bij deze ontwikkeling is de zogenoemde “Law of Accelerating Returns” die stelt dat technologische ontwikkelingen volgende technische ontwikkelingen makkelijker maken.⁸ De chips van vandaag zijn ontworpen op de computers van gisteren, en die worden weer gebruikt om de chips van morgen te ontwikkelen. Kurzweil’s argument is dus dat technologie dat vandaag onmogelijk lijkt mogelijk te ontwikkelen is met de technologie van morgen. Wat de magische sprongen in technologie kunnen verklaren.

Het ravijn tussen arm en rijk

Een veelvoorkomend thema in populaire media die in de toekomst afspelen is de kloof tussen arm en rijk. Bladerunner, Altered Carbon, en In Time schetsen technologisch geavanceerde samenlevingen waar het overgrote gedeelte van de mensen alsnog in grote armoede leeft terwijl een klein gedeelte van de allerrijksten van alle gemakken genieten. Specifiek Altered Carbon verkent het effect op vermogen en macht wanneer mensen honderden jaren oud worden. Critici van Kurzweil’s visie spreken deze angst ook uit. De ontwikkelingen die komen zullen veelal alleen voor de allerrijksten worden weggelegd, met als effect dat alleen de welgestelden daadwerkelijk oud worden.

Is dit beeld wel terecht? De cijfers liegen er niet om, ruim de helft van het vermogen wereldwijd is in handen van 1% van de populatie.⁹ Maar de algemene welvaart is over de hele breedte omhooggegaan. Mensen hebben het nooit eerder zo makkelijk gehad. Voor een klein deel gaat het nog echt om overleven, in Nederland leeft maar 2% in de bijstand.¹⁰ Maar ook deze mensen leven langer en hebben toegang tot gezondheidszorg. Het is dus niet alleen weggelegd voor de allerrijksten.

In eerste instantie zullen inderdaad alleen de allerrijksten de nieuwste ontwikkelingen in de gezondheidszorg kunnen veroorloven. Maar op den duur zullen de behandelingen breder toegankelijk worden. Zodra een technologie beschikbaar komt kan het niet meer terug de doos in. Bovendien worden technologieën goedkoper naar mate ze meer ingezet worden, omdat er minder opstart en opleidingskosten aan verbonden zijn. Neem de cosmetische zorg. In de begintijden van plastische chirurgie was het onbetaalbaar, alleen weggelegd voor de allerrijksten. Maar ondanks het niet een essentiële sector is voor de volksgezondheid is het, door populariteit en doorontwikkelde technologieën, voor veel meer mensen betaalbaar geworden. Geïllustreerd door de groei van ingrepen onder jongeren.¹¹

Verschuiving van levensfasen

Vergrijzing is al jaren een hoofdpijndossier voor bewindslieden in Nederland. De zogenaamde Babyboom generatie is veel groter dan de daaropvolgende generaties. Met als gevolg dat de jongere generaties in een minderheid zullen moeten zorgen voor de ouderen. Daarnaast speelt ook de verhoging van de levensverwachting een rol. Er zijn nu nou eenmaal veel meer ouderen van 65+ dan ooit.¹² Tot nu toe heeft deze ontwikkeling tot gevolg gehad dat o.a. de pensioenleeftijd steeds verlegd wordt en dat de AOW blijft krimpen. De verwachting is dat de sociale voorzieningen alleen maar nog meer onder druk zullen komen te staan.¹³ Als de bevolking door biotechnologische ontwikkelingen nog ouder wordt zal deze groep blijven groeien en de effecten alleen maar versterkt worden.

De biotechnologische ontwikkelingen zullen echter er niet alleen voor zorgen dat mensen als maar ouder worden maar juist ook dat zij langer vitaal blijven. Sterker nog, recent onderzoek in de epigenetica suggereert dat het niet alleen mogelijk is om de biologische klok af te remmen, maar het zelfs ook terug te draaien.¹⁴ Als mensen langer vitaal blijven, zijn zij ook langer in staat om voor zichzelf, en anderen, te zorgen. Waardoor de pensioenleeftijd ook mee kan groeien.

Behalve de stijgende pensioenleeftijd zijn er ook andere verschuivingen waar te nemen binnen de levensloop. Jongeren vertrekken later het huis en beginnen later met werken.[^cbs-huishoudens] Ook neemt de leeftijd waarop mensen kinderen nemen toe.¹⁵ Met de toenemende gemiddelde levensverwachting en welvaart neemt de druk ook af om alles maar uit je leven te halen, want er is meer dan genoeg tijd. Met een dramatische verhoging van de verwachte levensverwachting zijn ondernemingen die tientallen jaren duren geen levensprojecten meer. Het zou dus bijvoorbeeld mogelijk zijn om meerdere carrières te doorlopen. In dat geval is de vraag dus misschien of een pensioen model nog relevant is, of dat men in cycli werken en stoppen met werken.

Conclusie

Op het moment leven wij al in een toekomst waar mensen langer leven dan ooit tevoren. Mijn generatie is potentieel een van de laatste die zal opgroeien met het idee dat ouder dan 100 worden meer uitzondering is dan regel. Het is een toekomst dat veel van ons zal vragen. We zullen instituties en voorzieningen moeten aanpassen op de veranderende samenstelling van de bevolking. Waarschijnlijk zullen we opnieuw moeten definiëren wat een leven inhoudt en wanneer die voltooid is. Maar ik heb stiekem best wel vertrouwen dat we creatief en sociaal genoeg zijn om met onze vernieuwde levenslust tot nieuwe, eerlijke systemen zullen komen.